Houtkachel en open haard
Bij het verbranden van hout komen fijnstof en andere schadelijke stoffen in de lucht. Dat is voor iedereen ongezond en voor kinderen, ouderen en mensen met een longziekte is het extra schadelijk. Bovendien is het niet efficiënt om je huis te verwarmen met een open haard of houtkachel. Bij een open haard vliegt 90% van de warmte via de schoorsteen naar buiten. Bij een houtkachel vervliegt gemiddeld 35% van de warmte.
-
Heb je last van houtstook in je buurt? Op Overlast van hout stoken vind je tips hoe dit met je buur kunt bespreken.
Hout stoken is ongezond voor iedereen
Hout stoken is ongezond voor iedereen: voor mensen die in de buurt wonen, maar ook voor jezelf als stoker. De rook van een houtvuur bevat namelijk altijd schadelijke stoffen, zoals fijnstof, kankerverwekkende koolwaterstoffen (PAK’s) en koolmonoxide. De deeltjes van de fijnstof van houtstook zijn vaak heel klein. Dit type fijnstof wordt PM2,5 genoemd. Hoe kleiner de deeltjes, hoe schadelijker ze zijn. Ze kunnen dan namelijk tot dieper in de longen doordringen. Bijna een kwart van de totale uitstoot van dit soort fijnstof (PM2,5) in Nederland is afkomstig van houtstook door mensen thuis. Dat is meer dan wat de industrie en zeevaart uitstoten van dit type fijnstof.
Fijnstofdeeltjes die kleiner zijn dan 2,5 micrometer.
Mensen die houtrook inademen kunnen last krijgen van kortademigheid, luchtwegklachten en problemen met hart en bloedvaten. Soms moeten mensen een hoge dosis van hun medicijnen innemen doordat zij last hebben van de ongezonde lucht door houtstook. Houtstook zorgt voor ongezonde lucht, niet alleen buiten maar ook binnen in je eigen huis. Hoeveel last je hebt of welke klachten je krijgt, hangt van verschillende dingen af: de hoeveelheid rook, hoe lang je het inademt, hoe gezond je bent en welke stoffen er precies in de rook zitten.
Mensen met een longziekte (astma, COPD, bronchitis), ouderen en kinderen krijgen eerder gezondheidsklachten door de rook. Deze mensen kunnen benauwd worden, veel hoesten, of krijgen een (blijvend) slechtere longfunctie. Ook bij kleine hoeveelheden houtrook kunnen zij klachten krijgen. Als ze veel rook inademen, kunnen de klachten lang aanhouden, ook als de rook al weg is of ze uit de buurt van de rook zijn. Daarnaast zijn er ook mensen die last hebben van de geur van houtrook.
Hout stoken en het klimaat
Bij het verbranden van hout komt CO2 vrij. Dat is een broeikasgas dat zorgt voor klimaatverandering. Houtkachels en open haarden gaan onzuinig met hout om: een groot deel van de warmte vliegt zo de schoorsteen uit (bij de open haard gaat 90 procent van de warmte verloren, bij de houtkachel zo’n 35 procent). Dat is niet duurzaam.
Omdat hout opnieuw aangroeit, is het idee ontstaan dan hout stoken duurzaam is. Maar hout stoken is alleen klimaatneutraal als het hout uit klimaatverantwoord beheerde bossen komt. Uit zo’n bos wordt niet méér hout gehaald dan er aangegroeid is. Als er meer bos gekapt wordt voor verbranding dan er kan aangroeien, komt er meer CO2 in de lucht. Aanplant van nieuwe bossen kan wel helpen, maar het duurt tientallen jaren voordat die bomen flink gegroeid zijn en de CO2 opnieuw is opgeslagen in deze bomen. Bovendien wordt er voor bosbouw, transport en soms ook het drogen van hout fossiele brandstof gebruikt. Op grote schaal hout gebruiken als brandstof is daarom niet duurzaam. Zie voor meer informatie over hout stoken en het klimaat de pagina over Pelletkachels en biomassaketels.
Gezondheids- en klimaateffecten samen
Hoe kunnen we het totale effect voor het klimaat en gezondheid van verschillende verwarmingsapparaten met elkaar vergelijken? Dat kan door alle luchtvervuilende stoffen en broeikasgassen die het apparaat per eenheid geleverde warmte uitstoot, bij elkaar op te tellen. Een warmtepomp komt daar dan het beste uit. Dit apparaat gebruikt elektriciteit. Een HR-ketel op gas scoort iets minder goed. Alle soorten houtstook scoren het slechtst. Het feit dat hout hernieuwbaar is en tijdens het groeien CO2 uit de lucht haalt, weegt dus niet op tegen de nadelige gevolgen van vooral fijnstof-uitstoot tijdens het hout stoken.
Steek de kachel of open haard zo weinig mogelijk aan. Wil je toch een keer een vuurtje maken, check dan eerst de Stookwijzer: die laat zien hoe de luchtkwaliteit in jouw buurt op dat moment is. Bij windstil of mistig weer geeft de Stookwijzer meestal code rood of oranje. Dat is dus een slecht moment om de haard of kachel aan te steken!
Risico’s van houtkachel en open haard
Zorg voor voldoende verse lucht
Open haarden en de meeste kachels op hout gebruiken lucht uit de kamer, ook als er glas of een deurtje voor de vlammen zit. Ze hebben geen aanvoerpijp voor verse lucht. Daarom moet er steeds genoeg verse lucht de kamer in komen, door ventilatieroosters of een open raampje. Komt er minder lucht de kamer in dan de kachel nodig heeft, dan ontstaat er onderdruk. De rook kan dan ook de kamer in komen. En niet alleen rook: ook het gevaarlijke koolmonoxide. Dat zie je niet altijd.
De luchtkwaliteit in huis gaat flink achteruit als de open haard of houtkachel brandt. Je ademt dus ongezonde lucht in. Dat gebeurt vooral als je de haard of kachel aansteekt en als je het hout bijvult. Maar ook nadat het vuur al gedoofd is. Daarom moet je goed ventileren als de kachel of haard aan is, maar ook daarna nog. Je kunt de luchtkwaliteit in je huis meten met een luchtkwaliteitsensor. Deze sensor meet hoeveel slechter de luchtkwaliteit in huis wordt, doordat er bijvoorbeeld fijnstof (PM2,5) en koolstofmonoxide (CO) in de lucht komt.
Pas op voor koolmonoxide
Gebruik je een houtkachel, pas dan op voor koolmonoxide (CO). Koolmonoxide is heel schadelijk voor je gezondheid, en als er heel veel in de lucht zit kun je zelfs bewusteloos raken of overlijden. Het verraderlijke is dat je het niet ziet of ruikt. Signalen waar je op kunt letten zijn vermoeidheid, hoofdpijn en ademhalingsproblemen (waardoor je uiteindelijk kunt stikken). Het is verstandig om een koolmonoxidemelder te gebruiken. Deze geeft een alarmsignaal voordat de hoeveelheid koolmonoxide in de lucht gevaarlijk wordt.
Laat het vuur vanzelf uitbranden
Vuur heeft zuurstof nodig om te branden. Daarom moet je altijd voor volledige luchttoevoer zorgen. Misschien schuif je de luchttoevoerklep weleens dicht om het vuur te 'smoren', bijvoorbeeld als het te warm wordt of als je naar bed wilt. Dit kun je beter niet doen: het hout verbrandt dan niet volledig waardoor er extra veel schadelijke stoffen ontstaan (zoals kankerverwekkende koolwaterstoffen (PAK’s) en koolmonoxide). Laat een houtvuur dus vanzelf uitbranden.
Zorg dat je geen schoorsteenbrand krijgt
Een schoorsteenbrand ontstaat doordat de aanslag in de schoorsteen vlam vat. Daarom is het belangrijk dat je een schoorsteen die gebruikt wordt minstens elk jaar laat vegen. De aanslag in het rookkanaal kan roet zijn, maar ook creosoot. Creosoot is heel erg brandbaar. Het ontstaat als je nat of rot hout verbrandt, en ook als je het vuur in de kachel 'smoort' (de luchttoevoer afknijpt).
Meer weten over de gevaren van een schoorsteenbrand? Kijk op de website van de Brandweer.
Je kunt het rookkanaal van je open haard of houtkachel weg laten halen als je er geen gebruik meer van maakt. In sommige gemeenten krijg je subsidie voor het weghalen van een rookkanaal. Check op de website van jouw gemeente of je gebruik kunt maken van deze regeling.
Pelletkachel is minder schadelijk
Open haard of houtkachel zijn echte afraders: die zorgen voor veel ongezonde lucht in en om je huis. Bovendien vliegt bij de open haard 90 procent van de warmte zo de schoorsteen uit en bij de houtkachel gemiddeld zo’n 35 procent. Als verwarming zijn ze dus niet erg geschikt. Een pelletkachel brandt in vergelijking met een open haard of houtkachel schoner en verwarmt ook nog eens beter. Als je een gemiddelde inzethaard of houtkachel vervangt door een pelletkachel, verminder je de hoeveelheid fijnstof met 70 procent. Daarbij gaan we ervan uit dat het aantal uur dat je de kachel gebruikt gelijk blijft.
Als je de pelletkachel alleen bij speciale gelegenheden aansteekt, blijft de hoeveelheid ongezonde lucht dus beperkt. Maar let op: als je de pelletkachel dagelijks gebruikt, geeft dat wél een flinke hoeveelheid fijnstof. Als hoofdverwarming is een pelletkachel dus niet geschikt. Lees meer over pelletkachels.
Tips voor als je toch een houtkachel koopt
-
01
Wil je echt milieuvriendelijk verwarmen? Kies dan voor een warmtepomp. Wil je sfeer in huis? Kijk dan of je dat op een andere manier kunt doen dan het kopen van een houtkachel: je hebt tegenwoordig levensechte sfeervolle elektrische kachels.
-
02
Wil je toch een kachel op hout kopen, koop nooit een open haard en ook geen oude tweedehands kachel, maar een nieuw model dat aan de Ecodesign eisen voldoet. Een kachel die na 2022 op de Nederlandse markt is gebracht en een CE-markering heeft, voldoet altijd aan de Ecodesign eisen. Een pelletkachel is dan de minst vervuilende optie.
-
03
Kies voor een energiezuinige houtkachel: het verplichte energielabel op het product helpt je daarbij.
-
04
Koop een zo klein mogelijke kachel om te voorkomen dat het te warm wordt in huis en je geneigd bent het vuur te smoren. Bij smoren komen meer schadelijke stoffen vrij.
-
05
Laat de houtkachel door een vakkundige installateur plaatsen. Daarmee verklein je de kans op een schoorsteenbrand en rook- en geuroverlast in en om je huis.
Welk hout kun je het beste kiezen?
Houtbriketten, hakhout, houtsnippers: er is van alles te koop voor houtkachels en open haarden. Wat is de beste keuze voor je gezondheid en het milieu?
- Schoon en droog hakhout (onbehandeld en 2 jaar gedroogd)
- Houtbriketten (geperste blokken of staven hout) zonder lijm, paraffine of bindmiddel
- Houtsnippers
Kies voor hout met FSC- of PEFC-keurmerk, dat komt uit verantwoord beheerde bossen. Gebruik je houtsnippers, kies dan snippers met deze 2 keurmerken: (1) het Better Biomasslabel voor duurzame snippers (die zijn beter voor het milieu) én (2) het EN plusA1-keurmerk voor kwaliteit (die zijn beter voor je kachel). In de Keurmerkenwijzer vind je meer informatie over deze keurmerken.
9 stooktips voor houtkachel en open haard
Steek je toch een keer de haard aan? Gebruik dan de 9 stooktips om minder ongezond te stoken.
-
01
Gebruik de open haard of houtkachel zo weinig mogelijk. Doe deze bijvoorbeeld alleen aan bij speciale gelegenheden voor de sfeer. Check eerst de Stookwijzer of je verantwoord kunt stoken. Laat het vuur uit bij windstil of mistig weer. Bij dit weer blijft de rook namelijk lang hangen waardoor de lucht in en om je huis erg ongezond wordt.
-
02
Stook alleen droog hout, dat geeft de minste fijnstof en rook. Droog hout herken je aan barsten of een schors die loslaat. Hout dat je zelf gehakt hebt moet je minstens 2 jaar laten drogen. Met een vochtmeter kun je checken of het hout droog genoeg is: tussen de 15 en 20 procent is goed.
-
03
Stook nooit hout dat is geverfd, gebeitst of geïmpregneerd: bij de verbranding komen zware metalen vrij (daarom is het zelfs verboden). Ook gelijmd hout -zoals spaanplaat, vlokkenplaten en laminaatvloeren - hoort níét in de haard of kachel. Papier en karton verbranden is verboden: het geeft namelijk veel rook en vliegas.
-
04
Volg de instructies van de fabrikant of leverancier van de kachel of haard voor het aansteken van het vuur. De manier waarop je de kachel aansteekt maakt namelijk veel uit voor hoeveel fijnstof er vrijkomt. Gebruik geen spiritus of andere brandbare vloeistoffen om het vuur aan te steken, dat is gevaarlijk.
-
05
Laat de schoorsteen minstens één keer per jaar goed vegen, zodat de rook goed naar buiten kan. Dat is ook veiliger: je hebt minder kans op een schoorsteenbrand.
-
06
Zorg voor goede luchttoevoer. Laat het hout dus niet smoren en laat het vuur vanzelf uitbranden. Er komen dan minder schadelijke stoffen vrij. Hoe regel je de luchttoevoer? Nieuwere houtkachels regelen de luchttoevoer automatisch. Zet bij een open haard de klep in de schoorsteen helemaal open, en bij een oudere houtkachel de luchttoevoerklep van de kachel.
-
07
Zorg voor voldoende ventilatie door de ventilatieroosters of een raampje open te zetten. Het vuur kan dan lucht (zuurstof) aantrekken en de rook kan via de schoorsteen naar buiten.
-
08
Controleer of je goed stookt: een goed vuur heeft gele, gelijkmatige vlammen en er komt bijna geen rook uit de schoorsteen. Oranje vlammen en donkere rook geven aan dat de verbranding niet goed is: zet dan een raampje open voor meer zuurstof.
-
09
Gebruik haardhout met het FSC- of PEFC-keurmerk. Dat garandeert dat het uit verantwoord beheerd bos komt.
In deze infographic (pdf) staan de eerste 8 tips nog eens op een rij (opent in een nieuw tabblad). Of bekijk de video met de eerste 8 stooktips.
Anderen keken ook naar
Vuur maken in de tuin
Een vuurtje stoken in de tuin? Veel mensen vinden het reuze gezellig. Maar buurtgenoten kunnen last hebben van de rook van jouw barbecue of houtvuur. De...
Overlast van hout stoken
Kun je 's zomers niet in de tuin zitten omdat de buren aan het barbecueën zijn? Of komt 's winters de rook van een open haard even verderop bij jouw huis...
Woning ventileren
Voor je gezondheid is het belangrijk om je huis goed te ventileren. Helaas is de ventilatie in de meeste huizen niet goed. In 1 van de 10 woningen zit...